ابزارها و منابع تأمین مالی دولت دولت کارها و خدمات گوناگونی ارائه می دهد و مسئولیت های مختلفی بر عهده دارد. به نظر شما دولت برای ارائه این خدمات و کالاهای عمومی چه منابع مالی در اختیار دارد؟ آیا میدانید منابع مالی ارائه این خدمات ازکجا تأمین میشود؟ این منابع مالی معمولاً و در بیشتر موارد از دو محل تأمین می شود؛ یکی مالیاتها و دیگریفروش داراییهای ملی که در ادامه به آن میپردازیم.

۱- مالیات ها دولت برای تأمین سطحی از کالاها و خدمات عمومی برای همگان از مردم مالیات می گیرد مالیات سه هدف اصلی دارد. اولین و مهمترین هدف ،مالیات افزایش درآمد دولت است دیگر اینکه مالیات میتواند فعالیتهای نا مناسب مانند کشیدن سیگار را کاهش و رفتارهای مطلوب مانند مصرف شیر را افزایش دهد و نیز به کاهش نابرابریهای اقتصادی کمک کند در ادامه به هر یک از این اهداف میپردازیم خدمات افزایش درآمد دولت مالیات برای تأمین مالی اهداف و پشتیبانی از فعالیتهای دولت مانند امنیت دفاع امور قضایی آموزش و بهداشت عمومی ضروری است. شاید تصور زندگی در شهرها و روستاها بدون ارائه شده توسط دولت مانند مدارس راهها علامتهای راهنمایی و رانندگی ،پلیس درمانگاه ها کتابخانه ها بوستان ها و... که هزینه های همه آنها از محل مالیات تأمین میشود سخت باشد بنابراین هدف اصلی از مالیات این است که درآمد دولت را تا حدی بالا ببرد که عملکرد دولت مؤثر واقع شود.کاهش فعالیتهای نامناسب و تشویق فعالیتهای :مطلوب فراتر از افزایش درآمد هدف از برخی مالیاتها کاهش رفتارهای نامناسب است مطلب پایین صفحه را بخوانید تا متوجه شوید که چگونه مالیات بر چوبکهای غذاخوری باعث کاهش قطع درختان جنگلی و مصرف چوبکها شد مالیاتها کاهش رفتارهای نامناسب است مطلب پایین صفحه را بخوانیدچوبکهای غذاخوری باعث کاهش قطع درختان جنگلی و مصرف چوبکها شدکاهش نابرابریهای اقتصادی و اجتماعی مالیات یکی از ابزارهای مهم دولت در کاهش نابرابری بینافراد پر درآمد و کم درآمد محسوب میشودچوبکهای غذاخوریدر سال ۲۰۰۶ کشور چین ۵ درصد مالیات بر فروش چوبکهای غذاخوری وضع کرد. دلیل وضع این ،مالیات نگرانی بابت این بود که تولید چوبکها ممکن است جنگلها را در چین نابود کند این مالیات ژاپن را با مشکل مواجه ساخت رستوران داران و مصرف کنندگان ژاپنی هر ساله تقریباً ۲۵ میلیارد جفت از این چوبکها از چین خریداری میکردند با این مالیات قیمت چوبکها در ژاپن افزایش یافت رستوران داران ژاپنی برای حل این مشکل چاره ای اندیشیدند

انواع مالیات در کشور ما در یک دسته بندی کلی دو نوع مالیات گرفته میشود مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم تفاوت این دو نوع مالیات در این است که در مالیات مستقیم مبلغی به عنوان مالیات از درآمد و دارایی افراد دریافتمی شود ولی در مالیات غیر مستقیم مالیات به صورت بخشی از قیمت کالا از مشتری گرفته میشود.

الف مالیات مستقیم مالیاتهای مستقیم خود به دو دسته مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد تقسیم میشوند اساس و مبنای مالیات بر دارایی ثروت مؤدی پرداخت کننده (مالیات است مهمترین نوع مالیات بر دارایی مالیات بر ارث است که از اموال و داراییهای باقی ماندۀ شخص فوت شده دریافت میشود در واقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل ،شود دولت از دارایی و ثروت در حال انتقال مالیات می گیرد در مالیات بر درآمد درآمد افراد و شرکتها و نه ثروت آنها مبنای مالیات است شاید بتوان گفت که مالیات بر درآمد اشخاص مهمترین نوع مالیات است مالیات بر درآمد از هر کدام از انواع درآمدها جداگانه دریافت میشودمثلا مالیات بر حقوق و مالیات بر درآمد (املاک

ب مالیات غیر مستقیم مهمترین انواع مالیاتهای غیر مستقیم که در کشور ما اجرا و اعمال می شوند، عبارت اند از عوارض گمرکی و خدماتی مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده عوارض گمرکی و خدماتی یکی از انواع مالیاتهای غیر مستقیم، عوارض گمرکی است. حقوق و عوارض گمرکی در واقع مالیات هر کشور بر صادرات و واردات کالاهای مختلف است که با نام «تعرفه های گمرکی نیز شناخته میشود این نوع از مالیاتها تابع سیاستهای کلان بازرگانی و شرایط اقتصادی کشورها هستند و به جز اینکه یکی از راه های درآمدزایی دولتها هستند، معمولا برای حمایت از صنایع داخلی نیز به کار گرفته میشوند. این دسته از مالیاتها ممکن است براساس قیمت و ارزش کالاها یا براساس ویژگیها و مشخصات آنها (مانند حجم وزن و ...) تعیین و دریافت شوند.انواع عوارض درج شده در قبضهای شهرداری مالیات تلقی می.شود شهرداری در مقابل خدماتی که ارائه میکند و جوهی مانند عوارض خودرو یا عوارض نوسازی و دفع پسماند دریافت می کند.

مالیات بر مصرف مالیات بر مصرف مالیاتی است که مصرف کنندگان کالاهای خاص در زمان خرید آن کالابه همراه قیمت (کالا پرداخت می کنند به این ترتیب اگر شما میزان بیشتری از آن کالا مصرف کنید، در نهایت مالیات بیشتری نیز پرداخت می کنید. اگر چه این نوع مالیات نهایتاً به وسیله مصرف کنندۀ نهایی پرداخت می شود، اما وظیفه قانونی پرداخت آن به عهدۀ تولیدکنندگان و فروشندگاناست. مالیات بر مصرف انواع بسیار زیادی دارد که بارزترین نمونهٔ آن در ایران مالیات بر مشروبات غیرالکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات است.ومالیات بر ارزش افزوده منظور از مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که از تفاوت بین ارزش کالا و خدمات عرضه شده با ارزش کالا و خدمات خریداری شده در دورهای مشخص گرفته میشود. این نوع مالیات چند مرحله ای است و در هر یک از مراحل تولید و تکمیل تا مصرف نهایی بر حسب ارزش افزوده گرفته می شود مالیات بر ارزش افزوده با ایجاد ،شفافیت فرار مالیاتی را کاهش میدهد و از مالیات ستانی مضاعف جلوگیری میکند؛ چراکه مالیات پرداخت شده تولید کنندگان قبلی از مالیات بر فروش بعدی کسر می شود؛ به عبارت دیگر کالا و خدمات واسطه ای از پرداخت مالیات معاف میشوند.مالیات بر ارزش افزوده (VAT) چگونه کار میکند؟در کشورهایی که سازوکار مالیات بر ارزش افزوده برقرار است کسب و کارها منبع مالیات را از فروش خودشان جمع آوری کرده و آن را از طریق خرید از دیگر کسب و کارها پرداخت میکنند در این شکل نشان داده شده است که چگونه ۱۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده (VAT) بر تولید و فروش لباس عمل میکند برخی مشکلات مالیات ستانیفرار مالیاتی در برخی کشورها به دلیل عدم شفافیت در آمدها زیاد است. به گزارش وزارت امور اقتصادی و دارایی در سال ۹۷ در کشور ما فرار مالیاتی حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان یعنی معادل ۳۵ درصد درآمدهای مالیاتی آن سال بوده استبرخی از انواع مالیاتها در ایران گرفته نمیشود و همین امر سبب شده است که انحرافاتی در مسیر سرمایه گذاری در کشور رخ دهد. از جملهٔ این مالیاتها مالیات خانه های خالی و زمینهای بایر است که سبب شده است این نوع داراییهای مصرفی به داراییهای سرمایه ای غیر مولدتبدیل شود.۲ سایر درآمدهای دولتغیر از مالیات، بخش زیادی از درآمدهای مورد نیاز دولت در ایران از محل فروش داراییهایی مثل نفت تأمین می شود. همان طور که در نمودار صفحه بعد میبینید بخش زیادی از درآمدهای دولت از محل فروش دارایی های تجدیدناپذیری مانند نفت و گاز تأمین شده است که درآمدی پایدار نیست؛ با قیمت نفت نوسان میکند و قابل تحریم است0لااطΞΑΙفروش این نوع داراییها، عملاً فروش دارایی هایی است که نه فقط به ما بلکه به نسلهای بعد هم تعلق دارد. اگر با درآمد حاصل از فروش این منابع داراییهای دیگری خلق نشود و این درآمدها صرف هزینه های جاری کشور نظیر پرداخت دستمزد و...) شوددر این صورت حتماً نسلهای بعد، ما را نخواهند بخشید! دولت سالیانه بخشی از درآمد مورد نیاز خود را نیز از طریق ایجاد بدهی تأمین میکند؛ یعنی از مردم قرض می گیرد یا آنها را در طرح های عمرانی و سرمایه گذاریهای دولت شریک می کند و از محل سود این طرحها سودی بین آنها تقسیم می کند. ایندرآمد نیز نمیتواند تا ابد پایدار باشد.

بودجه دولت دولت برای مدیریت کلان کشور در مقابل درآمدهایی که به دست میآورد مخارج و هزینه هایی نیز دارد. به سخن دیگر، دولت برای انجام وظایف خود همچون بهبود عملکرد بازار و ارائه کالاهای عمومی، باید هزینه کند. دولتها برای اداره امور کشور با توجه به درآمدها و هزینه هایشان نیاز به یک برنامه دارند که در قالب بودجه، نشان داده میشود بودجه دولت در واقع برنامه یکساله دولت را برای خرج کردن با توجه به درآمدها ارائه میدهد. اگر درآمد بودجه از هزینه آن بیشتر باشد با مازاد بودجه روبه رو هستیم و اگر هزینه ها از درآمدها بیشتر باشد، کسری بودجه خواهیم داشت دولتها باید سعی کنند با برنامه ریزی درست و تنظیم الگوی درآمد ـ هزینه از کسری بودجه جلوگیری کنند و بودجه ای متوازن» داشته باشند.بیشتر بدانیمشیوه تعامل بازیگران میدان اقتصاد و مسئله نظامهای اقتصادیتاکنون با بازیگران اصلی اقتصاد تا حدودی آشنا شده.اید اکنون پرسشی مهم، پیش روی ما است این بازیگران گوناگون در چه چارچوبی با یکدیگر تعامل کنند یا می به سخن دیگر قوانین و قواعدی که بر زمین بازی آنها حاکم است چیست و چگونه تعیین میشود؟تعامل مطلوب بازار و دولت در نظامهای گوناگون ،اقتصادی پاسخهایی متفاوت دارد. با این حال این پاسخها معمولا با توجه به مسئله مالکیت و همچنین شیوه مدیریت و میزان اختیارات و محدودیتهای هر کدام از بازیگران تعیین میشود. نظرات و عملکردهای گوناگونی که در این مسئله وجود دارد باعث پدید آمدن نظامهای اقتصادی گوناگون شده است گروهی از اقتصاددانان بر این باورند که بازیگر اصلی در براقتصادمیدان اقتصاد بازار است و رقابت آزادانه در بازار باعث میشود تا اقتصاد کارایی بیشتری داشته باشد طرفداران اقتصاد بازار ،آزاد از حاکمیت عرضه و تقاضای بازار دفاع میکنند و بر این باوراند که دولتها باید کمترین دخالت را در اقتصاد داشته باشند. قیمتهای بازار به خودی خود تعیین میشود و هیچ محدودیت بیرونی نباید بر سازوکار تعیین قیمت وضع کرد آنها همچینن از ایده آزادی تجارت خارجی و کاهش تعرفه ها نیز دفاع میکنند یکی از شاخص ترین چهره ها در این نظام ،فکری آدام اسمیت، اقتصاددان اسکاتلندی تبار قرن هجدهم است به باور بسیاری کتاب ثروت ملل او مهمترین اثر در شکل گیری علم اقتصاد مدرن است. طرفداران اقتصاد بازار آزاد از مالکیت خصوصی دفاع کرده و سرمایه را مهمترین عامل در رونق اقتصادی میدانند کسانی که پول بیشتر یا قدرت خرید بالاتری داشته باشند،حق تصاحب بالاتری به دست میآورند و میتوانند کالاها و منابع تولید بیشتری را از آن خود کنند و بر ابزارها و روشهای تولید مسلط شوند. در اقتصادی که بازار آزاد حاکم ،است این تصاحب بیشتر، هیچ مرزی جز رقابتها و قیمتهایی که در بازار تعیین میشود .ندارد به این ترتیب نظامی از تعاملات اقتصادی شکل میگیرد که در آن سرمایه حاکمیت دارد و قواعد رفتاری را تعیین میکند به این نظام ،اقتصادی، سرمایه داری میگویند.برمداخلهواز سویی دیگر و در نقطه مقابل نظام سرمایه داری نظام سوسیالیستی قرار دارد. بسیاری از سوسیالیستها معتقدند پیروی از اقتصاد بازار آزاد و سیاست عدم سرمایه محوری منجر به تسلط سرمایه دارها بر اقتصاد شده و در پی آن اقشار ضعیف و محروم، دربند استثمار آنها گرفتار میشوند تفکر سوسیالیسم بر خلاف تفکر سرمایه داری مالکیت اشتراکی تأکید دارد آنها بر این باوراند که سرآغاز همه ظلمها، مالکیت خصوصی است و از این رو یا باید احزاب با مالکیت خصوصی مبارزه کنند و یا اینکه دولتها موظف اند با قرار دادن قوانینی سخت گیرانه بر مالکیت و سرمایه اندوزی، جلوی ظلم و ستم سرمایه دارها را بگیرند و از اقشار ضعیف حمایت کنند. علاوه بر سوسیالستها نظام مارکسیسم نیز بر مالکیت اشتراکی تأکید دارد. کارل مارکس، اقتصاددان فیلسوف و جامعه شناس آلمانی تبار قرن نوزدهم، نقش اصلی را در ایجاد شرایط عادلانه اقتصادی نه به دولت میدهد و نه به بازار. او معتقد است تنها طبقه ای که میتواند علیه فسادهای ساختارینقطهسرمایه دارها قیام کند و اوضاع را به سوی مطلوب تغییر دهد طبقه ستمدیده کارگران است.ونیروی حیات ،اقتصادی ناشی از کار مولد است از این رو کارگران تنها طبقه ای هستند که حق دارند سازوکارهای حاکم بر میدان بازی اقتصاد را به اختیار و آگاهی خودشان، تعیین کنند.در این میان نظام اقتصادی اسلام از یک سو، نقش کار مولد و مفید را به عنوان زیربنای نظام اقتصادی مطلوب میپذیرد و از سویی دیگر با مالکیت بی حدومرز و اقتدار مطلق سرمایه دارها که از طریق بازار آزاد اعمال میشود موافق نیست. در اقتصاد اسلامی افراد آزادند که در چارچوبی اخلاقی وبر اساس قوانین شرعی و عقلی، به فعالیت اقتصادی بپردازند و به میزان کار و تلاشی که میکـ کنند مالکیت پیدا کنند با این حال افزایش ثروت افراد نباید موجب اختلافات طبقاتی شود و به سخن دیگر افزایش رفاه اقتصادی یک نفر مقید به افزایش رفاه اقتصادی دیگران است در این نظام اقتصادی آنچه مبنای تعاملات اقتصادی را تعیین میک ،کند عدالت و توازن اجتماعی است و از این رو میتوان نظام اقتصاد اسلامی را نظام اقتصادی عدالت بنیان نامید یکی از نظریه پردازان مهم نظام اقتصاد ،اسلامی شهید سید محمد باقر صدر .است ایشان در کتاب اقتصاد ما، به دقت اجزای نظام اقتصاد اسلامی را ترسیم و تشریح نموده است.برای تفکر و تمرین۱- هر یک از موارد زیر را تحلیل کنید و مشخص کنید که آیا این تغییر میتواند یک فعالیت اقتصادی را که مشمول مالیات میشود تشویق یا دلسرد کند؟ پاسخ را توضیح دهید.ه دولت مالیات ۱۰۰۰ تومانی بر بطریها و قوطیهای پلاستیکی وضع می کند. ه دولت مبلغ کمکهای خیریه را که میتواند هنگام محاسبه مالیات بر درآمد از درآمد کسر شود افزایش میدهد.ه دولت مالیات حقوق و دستمزد کارفرمایان را کاهش میدهد.

بیشتر بدانیمبرخی مشکلات مالیات ستانیفرار مالیاتی در برخی کشورها به دلیل عدم شفافیت در آمدها زیاد است. به گزارش وزارت امور اقتصادی و دارایی در سال ۹۷ در کشور ما فرار مالیاتی حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان یعنی معادل ۳۵ درصد درآمدهای مالیاتی آن سال بوده استبرخی از انواع مالیاتها در ایران گرفته نمیشود و همین امر سبب شده است که انحرافاتی در مسیر سرمایه گذاری در کشور رخ دهد. از جملهٔ این مالیاتها مالیات خانه های خالی و زمینهای بایر است که سبب شده است این نوع داراییهای مصرفی به داراییهای سرمایه ای غیر مولدتبدیل شود.

سایر درآمدهای دولت غیر از مالیات، بخش زیادی از درآمدهای مورد نیاز دولت در ایران از محل فروش داراییهایی مثل نفت تأمین می شود. همان طور که در نمودار صفحه بعد میبینید بخش زیادی از درآمدهای دولت از محل فروش دارایی های تجدیدناپذیری مانند نفت و گاز تأمین شده است که درآمدی پایدار نیست؛ با قیمت نفت نوسان میکند و قابل تحریم است فروش این نوع داراییها، عملاً فروش دارایی هایی است که نه فقط به ما بلکه به نسلهای بعد هم تعلق دارد. اگر با درآمد حاصل از فروش این منابع داراییهای دیگری خلق نشود و این درآمدها صرف هزینه های جاری کشور نظیر پرداخت دستمزد و...) شوددر این صورت حتماً نسلهای بعد، ما را نخواهند بخشید! دولت سالیانه بخشی از درآمد مورد نیاز خود را نیز از طریق ایجاد بدهی تأمین میکند؛ یعنی از مردم قرض می گیرد یا آنها را در طرح های عمرانی و سرمایه گذاریهای دولت شریک می کند و از محل سود این طرحها سودی بین آنها تقسیم می کند. ایندرآمد نیز نمیتواند تا ابد پایدار باشد.براقتصادمیدان اقتصاد بازار است و رقابت آزادانه در بازار باعث میشود تا اقتصاد کارایی بیشتری داشته باشد طرفداران اقتصاد بازار ،آزاد از حاکمیت عرضه و تقاضای بازار دفاع میکنند و بر این باوراند که دولتها باید کمترین دخالت را در اقتصاد داشته باشند. قیمتهای بازار به خودی خود تعیین میشود و هیچ محدودیت بیرونی نباید بر سازوکار تعیین قیمت وضع کرد آنها همچینن از ایده آزادی تجارت خارجی و کاهش تعرفه ها نیز دفاع میکنند یکی از شاخص ترین چهره ها در این نظام ،فکری آدام اسمیت، اقتصاددان اسکاتلندی تبار قرن هجدهم است به باور بسیاری کتاب ثروت ملل او مهمترین اثر در شکل گیری علم اقتصاد مدرن است. طرفداران اقتصاد بازار آزاد از مالکیت خصوصی دفاع کرده و سرمایه را مهمترین عامل در رونق اقتصادی میدانند کسانی که پول بیشتر یا قدرت خرید بالاتری داشته باشند،حق تصاحب بالاتری به دست میآورند و میتوانند کالاها و منابع تولید بیشتری را از آن خود کنند و بر ابزارها و روشهای تولید مسلط شوند. در اقتصادی که بازار آزاد حاکم ،است این تصاحب بیشتر، هیچ مرزی جز رقابتها و قیمتهایی که در بازار تعیین میشود .ندارد به این ترتیب نظامی از تعاملات اقتصادی شکل میگیرد که در آن سرمایه حاکمیت دارد و قواعد رفتاری را تعیین میکند به این نظام ،اقتصادی، سرمایه داری میگویند.برمداخلهواز سویی دیگر و در نقطه مقابل نظام سرمایه داری نظام سوسیالیستی قرار دارد. بسیاری از سوسیالیستها معتقدند پیروی از اقتصاد بازار آزاد و سیاست عدم سرمایه محوری منجر به تسلط سرمایه دارها بر اقتصاد شده و در پی آن اقشار ضعیف و محروم، دربند استثمار آنها گرفتار میشوند تفکر سوسیالیسم بر خلاف تفکر سرمایه داری مالکیت اشتراکی تأکید دارد آنها بر این باوراند که سرآغاز همه ظلمها، مالکیت خصوصی است و از این رو یا باید احزاب با مالکیت خصوصی مبارزه کنند و یا اینکه دولتها موظف اند با قرار دادن قوانینی سخت گیرانه بر مالکیت و سرمایه اندوزی، جلوی ظلم و ستم سرمایه دارها را بگیرند و از اقشار ضعیف حمایت کنند. علاوه بر سوسیالستها نظام مارکسیسم نیز بر مالکیت اشتراکی تأکید دارد. کارل مارکس، اقتصاددان فیلسوف و جامعه شناس آلمانی تبار قرن نوزدهم، نقش اصلی را در ایجاد شرایط عادلانه اقتصادی نه به دولت میدهد و نه به بازار. او معتقد است تنها طبقه ای که میتواند علیه فسادهای ساختارینقطهسرمایه دارها قیام کند و اوضاع را به سوی مطلوب تغییر دهد طبقه ستمدیده کارگران است.ونیروی حیات ،اقتصادی ناشی از کار مولد است از این رو کارگران تنها طبقه ای هستند که حق دارند سازوکارهای حاکم بر میدان بازی اقتصاد را به اختیار و آگاهی خودشان، تعیین کنند.در این میان نظام اقتصادی اسلام از یک سو، نقش کار مولد و مفید را به عنوان زیربنای نظام اقتصادی مطلوب میپذیرد و از سویی دیگر با مالکیت بی حدومرز و اقتدار مطلق سرمایه دارها که از طریق بازار آزاد اعمال میشود موافق نیست. در اقتصاد اسلامی افراد آزادند که در چارچوبی اخلاقی وبر اساس قوانین شرعی و عقلی، به فعالیت اقتصادی بپردازند و به میزان کار و تلاشی که میکـ کنند مالکیت پیدا کنند با این حال افزایش ثروت افراد نباید موجب اختلافات طبقاتی شود و به سخن دیگر افزایش رفاه اقتصادی یک نفر مقید به افزایش رفاه اقتصادی دیگران است در این نظام اقتصادی آنچه مبنای تعاملات اقتصادی را تعیین میک ،کند عدالت و توازن اجتماعی است و از این رو میتوان نظام اقتصاد اسلامی را نظام اقتصادی عدالت بنیان نامید یکی از نظریه پردازان مهم نظام اقتصاد ،اسلامی شهید سید محمد باقر صدر .است ایشان در کتاب اقتصاد ما، به دقت اجزای نظام اقتصاد اسلامی را ترسیم و تشریح نموده است.برای تفکر و تمرین۱- هر یک از موارد زیر را تحلیل کنید و مشخص کنید که آیا این تغییر میتواند یک فعالیت اقتصادی را که مشمول مالیات میشود تشویق یا دلسرد کند؟ پاسخ را توضیح دهید.ه دولت مالیات ۱۰۰۰ تومانی بر بطریها و قوطیهای پلاستیکی وضع می کند. ه دولت مبلغ کمکهای خیریه را که میتواند هنگام محاسبه مالیات بر درآمد از درآمد کسر شود افزایش میدهد.ه دولت مالیات حقوق و دستمزد کارفرمایان را کاهش میدهد.