محمد بن سلمان و اقتصاد عربستان؛ چشم انداز 2030

محمد بن سلمان استدلال می کند که برای انطباق با چالش های قرن بیست و یکم، عربستان سعودی باید وضعیت خود را به عنوان یک کشور رانتی وابسته به درآمد صادرات نفت کنار بگذارد

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان آینده روشنی را برای اقتصاد عربستان ترسیم کرده و معتقد است که این کشور یکی از قوی ترین اقتصادهای دنیا خواهد شد و اگر در مسیر درست حرکت کند، در بین 7 اقتصاد بزرگ جهان قرار خواهد گرفت.

او معتقد است عربستان سعودی بزرگترین داستان موفقیت قرن بیست و یکم است.

در سال 2022 عربستان با ثبت رشد 8.7 درصدی بالاترین نرخ رشد اقتصادی را در میان کشورهای عضو گروه 20 به خود اختصاص داده است.

محمد بن سلمان تلاش کرده است تا اقتصاد این کشور را از وابستگی مطلق به نفت نجات داده و تنوع اقتصادی را در این کشور افزایش دهد. او برنامه‌ای بلندپروازانه با عنوان «چشم‌انداز ۲۰۳۰» را برای این منظور ارائه کرده است.

در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا مهمترین شاخص های رشد اقتصادی عربستان در دوران محمد بن سلمان و تصمیمات وی برای آینده این کشور را بهتر بشناسید.

چشم انداز اقتصادی محمد بن سلمان

برای دهه ها وابستگی به درآمدهای نفتی، اقتصاد عربستان را به جای یک اقتصاد مولد و پویا به یک اقتصاد رانتی تبدیل کرده است. سیستم رانتی در این کشور به توزیع درآمدهای ناشی از فروش نفت بستگی دارد و خاندان حاکم در عربستان سعودی کاملاً این منبع اقتصادی را کنترل می کنند و آن را در انحصار خود دارند.

در سال 2016 محمد بن سلمان که در آن زمان جانشین ولیعهد عربستان بود، طرح اصلاحات اقتصادی عربستان موسوم به چشم انداز 2030 را اعلام کرد که بر انتقاد شدید از وابستگی کشور به نفت قرار داشت.

بن سلمان استدلال می کند که برای انطباق با چالش های قرن بیست و یکم، عربستان سعودی باید وضعیت خود را به عنوان یک کشور رانتی وابسته به درآمد صادرات نفت کنار بگذارد. رهبری عربستان در دوران بن سلمان به این درک رسیده است که مدل قدیمی پادشاهی، که اساساً بر پایه یک دولت رفاهی بر پایه بودجه نفت استوار است، دیگر پایدار نیست.

رویکرد اقتصادی بن سلمان بر اساس آینده نگری پر زرق و برق نیست، بلکه بر مجموعه ای از سیاست های بسیار تکنوکراتیک قرار دارد.

برای تحقق اهداف اقتصادی بر اساس چشم انداز 2030، محمد بن سلمان اقدامات مختلفی را انجام داده است. از جمله این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اصلاحات اقتصادی. از جمله حذف یارانه‌ها، خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی، و کاهش هزینه‌های دولت.

سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیرنفتی. از جمله گردشگری، فناوری، و انرژی‌های تجدیدپذیر.

گسترش روابط خارجی. از جمله سرمایه‌گذاری در کشورهای دیگر و جذب سرمایه‌گذاری خارجی.

اصلاحات اقتصادی

یکی از مهم‌ترین اقدامات محمد بن سلمان در زمینه اصلاحات اقتصادی، حذف یارانه‌ها بوده است. او معتقد است که یارانه‌ها مانع از توسعه بخش‌های غیرنفتی اقتصاد می‌شوند. در سال ۲۰۱۸، عربستان سعودی یارانه‌های سوخت، برق، و آب را برای شهروندان خود حذف کرد. این اقدام با اعتراض‌های گسترده مردمی مواجه شد، اما محمد بن سلمان بر تصمیم خود پافشاری کرد.

محمد بن سلمان همچنین تلاش کرده است تا شرکت‌های دولتی را خصوصی‌سازی کند. او معتقد است که خصوصی‌سازی می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری بخش‌های دولتی شود. در سال‌های اخیر، عربستان سعودی چندین شرکت دولتی بزرگ را به بخش خصوصی واگذار کرده است، از جمله شرکت آرامکو، شرکت ملی نفت عربستان.

محمد بن سلمان همچنین تلاش کرده است تا هزینه‌های دولت را کاهش دهد. او معتقد است که کاهش هزینه‌ها می‌تواند باعث بهبود وضعیت مالی دولت شود. در سال‌های اخیر، عربستان سعودی هزینه‌های خود در بخش‌های مختلف، از جمله آموزش، بهداشت، و دفاع را کاهش داده است.

سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیرنفتی

محمد بن سلمان معتقد است که برای کاهش وابستگی اقتصاد عربستان به نفت، باید در بخش‌های غیرنفتی سرمایه‌گذاری شود. او در این زمینه اقدامات مختلفی انجام داده است، از جمله:

تمرکز بر توسعه گردشگری

یکی از مهمترین اهداف اقتصادی بن سلمان تبدیل عربستان به یک مقصد گردشگری در خاورمیانه است. وی می گوید ما در تلاش هستیم تا به هدف صد میلیون گردشگر تا سال 2030 میلادی برسیم و برنامه ها و رویدادهای مختلف، صرف نظر از اینکه در ورزش، فرهنگ، موسیقی یا هر چیز دیگری هستند، باید بهترین فرصت را برای اطمینان از رسیدن به این هدف گردشگری به ارمغان آورند.

به عنوان مثال یکی از پروژه های بلندپروازانه محمد بن سلمان در حوزه گردشگری کلان شهر نئوم(NEOM) با بودجه ۵۰۰ میلیارد دلاری است. مقام‌های عربستان امیدوارند نئوم به یک قطب گردشگری جهانی تبدیل شود.

شاهزاده محمد بن سلمان گفت: در سال 2022 ما به 40 میلیون بازدید در سطح محلی و جهانی دست یافتیم و بیش از 100 میلیون بازدید را در سال 2050 هدف گذاری کرده ایم و این تعداد ممکن است به 150 میلیون برسد.

به گفته بن سلمان عربستان در گردشگری سهم خود را در تولید ناخالص داخلی از 3 درصد به 7 درصد و در ورزش از 0.4 درصد به 1.5 درصد افزایش داده است.

شاهزاده محمد بن سلمان در مصاحبه ای اظهار داشت: به کسانی که در مورد سفر به پادشاهی مردد هستند می گویم که عربستان سعودی بزرگترین داستان موفقیت قرن بیست و یکم است.

تقویت بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از زمان به قدرت رسیدن در سال ۲۰۱۷، بر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در این کشور تمرکز کرده است.

او معتقد است که ICT می تواند به عربستان سعودی در کاهش وابستگی اقتصادی خود به نفت، بهبود رقابت‌پذیری آن در اقتصاد جهانی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید کمک کند.

عربستان سعودی در حال سرمایه‌گذاری در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات است. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰، یکی از قطب‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در منطقه خاورمیانه باشد.

در همین راستا پروژه نئوم NEOM نه تنها یک مرکز گردشگری بلکه یک شهر هوشمند و پایدار در شمال غربی عربستان سعودی خواهد بود. نئوم قرار است به یک مرکز جهانی برای فناوری، نوآوری و تجارت تبدیل شود. این پروژه شامل سرمایه گذاری های زیادی در زیرساخت های ICT است، از جمله شبکه های 5G، مراکز داده و اینترنت اشیا است.

همچنین عربستان سعودی یکی از اولین کشورهایی بود که شبکه 5G را راه اندازی کرد. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۲۵، شبکه 5G را در سراسر کشور گسترش دهد. شبکه 5G می تواند سرعت و ظرفیت اتصال اینترنت را به طور قابل توجهی افزایش دهد، که می تواند منجر به نوآوری های جدید در زمینه های مختلف از جمله آموزش، مراقبت های بهداشتی و حمل و نقل شود.

توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر

عربستان سعودی همچنین در حال سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر است. عربستان با اجرای طرح «اقدام سبز سعودی» که توسط محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور آغاز شده، به رتبه اول جهان در رشد تولید انرژی های تجدیدپذیر دست یافته است.

این کشور 17 طرح جدید در حوزه انرژی های تجدیدپذیر را با ظرفیت 13.76 گیگاوات آغاز کرده تا سالانه حدود 23.1 میلیون تن دی اکسید کربن را حذف کند. این نشان می دهد که عربستان در جهان عرب اولین، و نیز بیستمین کشور جهان در شاخص کاهش انتشار گازهای گلخانه ای شده است.

این کشور همچنین از نظر رشد تولید انرژی های تجدید پذیر در جهان رتبه اول را به خود اختصاص داده و در شاخص آینده سبز ۱۰ رتبه در سطح جهانی پیشرفت کرده است.

این کشور با شرکت‌های بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر قراردادهای همکاری امضا کرده است و در حال ساخت نیروگاه‌های خورشیدی و بادی بزرگ در سراسر کشور است.

عربستان سعودی قوانین و مقرراتی را برای تسهیل توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تصویب کرده است. این قوانین شامل معافیت‌های مالیاتی، مشوق‌های مالی و حمایت‌های دولتی است.

افزایش سرمایه گذاری در خارج و سرمایه گذاری خارجی در کشور

بن سلمان مصمم به جذب سرمایه گذاری های خارجی جهت توسعه طرح های اقتصادی عربستان می باشد. این کشور قصد دارد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به این کشور را طی 10 سال از سال 2021 تا 2030 به میزان 1816 درصد افزایش دهد و این رقم را بیش از 19 برابر برساند.

این امر با راه‌اندازی «استراتژی سرمایه‌گذاری ملی» توسط ولیعهد محمد بن سلمان انجام می‌شود که هدف آن افزایش جریان خالص سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم پادشاهی به 388 میلیارد ریال (103.5 میلیارد دلار) در سال تا سال 2030 است.

بنا به اظهارات فیصل الابراهیم وزیر اقتصاد و برنامه ریزی، دولت عربستان سعودی بیش از 700 تغییر مقرراتی را برای جذب سرمایه گذاران ایجاد کرده است.

در حال حاضر 37 درصد سرمایه‌گذاری‌ در بخش صنعت عربستان، سرمایه‌گذاری خارجی است.

از جمله اقدامات برای افزایش سرمایه گذاری خارجی در عربستان عبارت است از:

اصلاحات اقتصادی: عربستان سعودی اصلاحات اقتصادی متعددی را برای تسهیل سرمایه گذاری خارجی انجام داده است. این اصلاحات شامل کاهش مالیات، بهبود شفافیت و تسهیل قوانین و مقررات است.

بنا به اظهارات فیصل الابراهیم وزیر اقتصاد و برنامه ریزی، دولت عربستان سعودی بیش از 700 تغییر مقرراتی را برای جذب سرمایه گذاران ایجاد کرده است.

توسعه زیرساخت ها: عربستان سعودی میلیاردها دلار در توسعه زیرساخت ها سرمایه گذاری کرده است. این سرمایه گذاری ها شامل توسعه زیرساخت های حمل و نقل، انرژی و ارتباطات است.

ایجاد صندوق سرمایه گذاری عمومی: این صندوق برای جذب سرمایه گذاری خارجی و تامین مالی پروژه های زیرساختی و توسعه ای استفاده می شود.دارایی های این صندوق در سال 2022 از 2.23 تریلیون ریال (594.43 میلیارد دلار) فراتر رفت. این صندوق تحت کنترل ولیعهد عربستان سعودی است.

امتیازات اقتصادی عربستان از نگاه محمد بن سلمان

از نظر بن سلمان، امتیازات اقتصادی عربستان از جمله موارد زیر است:

موقعیت جغرافیایی استراتژیک: عربستان سعودی در قلب خاورمیانه قرار دارد و دسترسی آسانی به بازارهای بزرگی مانند اروپا، آسیا، و آفریقا دارد. این موقعیت جغرافیایی، فرصت‌های مناسبی را برای سرمایه‌گذاری و تجارت در اختیار این کشور قرار می‌دهد.

پتانسیل‌های اقتصادی متنوع: عربستان سعودی دارای منابع طبیعی فراوانی از جمله نفت، گاز، معادن، و زمین‌های کشاورزی است. این کشور همچنین دارای نیروی کار جوان و آموزش‌دیده است. این عوامل، پتانسیل‌های اقتصادی زیادی را برای عربستان سعودی فراهم می‌کنند.

ثبات سیاسی نسبی: عربستان سعودی از ثبات سیاسی نسبی برخوردار است. این امر، سرمایه‌گذاری و تجارت در این کشور را آسان‌تر می‌کند.

بن سلمان معتقد است که با بهره‌گیری از این امتیازات، عربستان سعودی می‌تواند اقتصاد خود را به یک اقتصاد پویا و پایدار تبدیل کند.

ولیعهد عربستان سعودی در مصاحبه با مجله آتلانتیک در سال 2022 گفت: عربستان یکی از کشورهایی است که سریع‌ رشد می‌کند و به زودی به سریع‌ترین کشور در حال رشد جهان تبدیل خواهد شد. پادشاهی دارای یکی از بزرگترین ذخایر ارزی در جهان است و عربستان سعودی توانایی پاسخگویی به 12 درصد از تقاضای نفت جهان را دارد. عربستان سعودی بین سه تنگه دریایی: تنگه سوئز، تنگه باب المندب و تنگه هرمز قرار دارد و مشرف به دریای سرخ و خلیج فارس است و تقریباً 27 درصد تجارت جهانی از طریق آنها انجام می شود.

محمد بن سلمان در مصاحبه با شبکه تلویزیونی فاکس نیوز در سال 2023 تایید کرد که اقتصاد غیرنفتی عربستان در سال جاری یکی از سریع ترین اقتصادهای گروه 20 است و اقتصاد عربستان در رتبه 17 جهان قرار دارد. وی گفت: در سال 2022، ما سریع ترین کشور در حال رشد گروه 20 بودیم. هدف ما این است که عربستان سعودی را به وضعیت بهتری برسانیم و چالش ها را به فرصت تبدیل کنیم.

ولیعهد سعودی تایید کرد که اهداف جدیدی با جاه طلبی بیشتر برای چشم انداز 2030 تعیین شده است.

شاهزاده محمد بن سلمان خاطرنشان کرد: کار برای انجام برخی از پروژه هایی که ما مشتاقانه منتظر تکمیل آنها در نیمه اول سال 2024 هستیم در حال انجام است. پس از آن باید به سمت اجرا و آماده سازی چشم انداز 2040 برویم و آن را در سال 2027 یا 2028 اعلام کنیم. این اصلی ترین چیزی است که روی آن تمرکز می کنیم.

از آنجایی که پادشاهی عربستان سعودی به دنبال مدل‌سازی مجدد اقتصاد خود به دور از وابستگی به صادرات نفت است، تلاش برای کمک به زنان برای ایفای نقش بازتر و مستقل‌تر در جامعه تبدیل به یک شرط مهم برای تحقق اهداف اقتصادی شده است.

تصمیم به آزاد شدن رانندگی زنان و اجازه به آنها برای حضور

در سال 2016، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، چشم انداز 2030 را اعلام کرد که یکی از اهداف آن حمایت از مشارکت زنان در تمام جنبه های زندگی عمومی و افزایش تعداد زنان در نیروی کار از 22 درصد به 30 درصد تا سال 2030 است.

بر اساس داده های ملی عربستان سعودی در پایگاه داده سازمان بین المللی کار، از آن زمان، تعداد زنان سعودی در نیروی کار به طور پیوسته افزایش یافته است و در سال 2022 به میزان 34.5 درصد افزایش یافته است.

نقش زنان سعودی در توسعه اقتصاد

مشارکت زنان در نیروی کار عربستان با عوامل متعددی مانند اصلاح قوانین و اصلاحات دولتی، رشد بخش خصوصی، تغییر نگرش های اجتماعی و دادن فرصت های بیشتر به جوانان حمایت می شود.

مطالعه‌ای که توسط S&P Global Credit Ratings در سال 2023 انجام شد، بیان کرد که اگر نرخ مشارکت زنان در نیروی کار با سرعت فعلی در طی ده سال آینده به رشد خود ادامه دهد، اندازه اقتصاد عربستان از حدود 35 میلیارد دلار فعلی ممکن است به 39 میلیارد دلار برسد.

برای تقویت نقش زنان سعودی در اقتصاد محلی، دولت تعدادی از اقدامات را برای حمایت از زنان شاغل انجام داده است، مانند گسترش امکانات مراقبت از کودکان و ارائه مشوق های مالی به شرکت هایی که زنان بیشتری را استخدام می کنند.

بخش خصوصی همچنین نقش کلیدی در توانمندسازی زنان ایفا کرده است، به طوری که بسیاری از شرکت ها اکنون ترتیبات کاری و برنامه های آموزشی انعطاف پذیرتری را برای کارمندان زن ارائه می دهند.

زنان عربستانی علاوه بر حضور روزافزون خود در نیروی کار، نقش فعال تری در زندگی عمومی نیز ایفا می کنند.

در سال 2015 به زنان حق رای و نامزدی در انتخابات شهرداری ها اعطا شد و در سال 2017 زنان برای اولین بار اجازه رانندگی یافتند که این تغییرات منجر به افزایش چشمگیر تعداد زنان در پست های رهبری چه در دولت و چه در بخش خصوصی شده است.