درس املا درمقطع ابتدايی

هنر معلمی کشف ساده ترين ابزار برای ايجاد جذابيت و تعميق آموزش است.

يكي از مهم ترين ماده درسي دانش آموزان ، املاي فارسي است .که معمولا اولیاو معلمان در پايه های مختلف، مخصوصا در پایه های پایین تر، از ضعف دانش آموزان در املا شکايت می کنند.این معلمان به جای این که غلط املا های دانش آموزان را یادداشت و آنها را برای پیدا کردن این که از کدام گروه از مشکلات املایی هستند، دسته بندی کنند، بیشتر برای حل این مشکلات از روشهای قدیمی از جمله، تکرار و تمرین خسته کننده استفاده می کنند؛ که گاها دیده شده، دانش آموزی که به تجویز معلم، می بایست ده بار از غلط املای خود بنویسد؛ در دهمین بار، همان کلمه را دوباره اشتباه نوشته است؛که نه تنها مشکل این دانش آموز برطرف نشده بلکه او را خسته و دلزده کرده وحتی اعتماد به نفس خود را نیز از دست داده است.

با توجه به تعریف لغوی املا که به معني پركردن ، بر سرجمع گفتن ، تقرير كردن مطلبي تا ديگري آن را بنويسد؛ و دیکته که کلمه ای است فرانسوی به معنی مطلبی که کسی املا کند ودیگری بنویسد، باید گفت: آموزش املا فراتر از این تعاریف می باشد.

برای موفقیت در این بخش مهم زبان آموزی لازم است، معلم با اهداف املا ، نحوه آموزش درست املا، انواع اختلالات آموزشی و موانع یادگیری و راهکارهای رفع این اختلالات آشنا باشدو با شناخت و آگاهی دقیق به آموزش این درس بپردازد . لذا دراین مجموعه سعی شده به موارد ذکر شده پرداخته شود.

قبل از این که به اهداف املا بپردازیم لازم است؛ با اهداف مهارت نوشتن آشنا شویم زیرا دانش آموزان قبل از این که املا بنویسند باید بتوانند خوب، بدون اشکال و به راحتی بنویسند.

اهداف مهارت نوشتن

اهداف شناختی

1-توانایی به کارگیری به هنجارها

2-نوشتن درست کلمات و جملات شنیده شده

3-به کارگیری علائم سجاوندی در نوشتن

4-توانایی در اجرای برخی از پاره مهارتهای نگارش

اهداف عاطفی

1-تکمیل مهارت نوشتن درست نمادها

2-توسعه توانایی تبدیل نمادهای صوتی و نوشتاری

3-توانایی خوانا،درست و زیبانویسی

4-توسعه عادات مطلوب هنگام نوشتن

5-افزایش توانایی در استفاده پیش تر از علائم سجاوندی

6-توانایی نوشتن متن چند جمله ای

7-توانایی به کارگیری درست کلمات در جملات

اهداف درس املا
یکی از هدف های املا ارزشیابی و تمرین آن چه که دانش آموز در کتابهای درسی خود آموخته است؛ و این که تشخیص دهیم، میزان توانایی شاگردان در مهارت املا نویسی به چه میزان می باشد.

همچنین تعلیم آیین نگارش و صحیح نوشتن کلمات و یادگیری شکل معانی و مفاهیم کلمات جدید و مورد استعمال آنها از اهداف دیگر درس املا می باشد.

البته هدف دیگر املا، آموختن لغاتی که در زبان امروز معمول بوده و مورد احتیاج می باشد و برای کمک به خواندن و نوشتن به کار می رود.وتشخیص نقایص املایی و کوشش برای رفع و تکمیل کمبود ها از اهداف مهم املا می باشد.

اشكلالات املايي دانش آموزان

پس از پایان هر دیکته فقط نوشتن شکل صحیح غلط های املایی برای رفع اشکال، کافی نیست بلکه دانش آموز باید قاعده نوشتن و معنای کلمه را در یابد و به خاطر بسپارد. مثلا اگر شاگردی نوشته باشد "حیات دبستان" وآموزگاراز او بخواهد که ده بار کلمه "حیاط " را بنویسد کافی نیست.بلکه وی باید از معنای کلمه، به املای درست آن پی ببرد.

هر معلمی برای اینکه بتواند برای رفع اشکالات املایی دانش آموزان راهکاری ارائه دهد؛ می بایست تشخیص دهد که دراین مشکلات درکدام دسته از اختلالات املایی قرار می گیرد. لازم به ذکر است ؛غلط املایی دانش آموزان ممکن است در یکی از دسته بندی های ذیل قرار گیرد:

الف) ضعف در حساسيت شنوايي , مثال : ژاله - جاله
ب) ضعف در حافظه شنوايي , مثال جا انداختن كلمات
ج) ضعف در حافظه ديداري , مثال حيله – هيله

راههای تقويت حافظه ديداری
-نشان دادن تصویر و خواستن شرح آن تصویر توسط دانش آموزان

-نشان دادن تصویر های مرکب و پیچیده و طرح سوالات جزئی از آن

-نشان دادن وسایل و پنهان کردن یکی ازآنها و تشخیص وسیله پنهان شده توسط دانش آموز

-تغییر محل دانش آموزان و تشخیص جای آن ها

د) ضعف در حافظه توالي ديداري , مثال مادر – مارد
هـ) قرينه نويسي
و) وارونه نويسي
ز) عدم دقت , مثال : گندم – كندم
ح)نارسا نويسي , مثال رستم – رسم

درمان نارسا نويسی

-در اختیار قرار دادن روان نویس برای رسم خطوط

-تهیه وایت برد کوچک برای نقاشی و رسم خطوط

-اصلاح وضع نوشتن کودک

-راست قرار دادن دفتر، هنگام نوشتن

-اصلاح قلم به دست گرفتن وانتخاب نوع مداد

-تقویت عضلات انگشتان به کمک( خمیر بازی – مچاله کردن کاغذ- استفاده از قیچی و بریدن کاغذ- باز و بسته کردن پیچ و مهره ، بند کفش ، زیپ لباس و دکمه و...) ورزش انگشتان

-رسم خطوط روی شن و ماسه

-پر کردن شکل نقطه چین

-رسم خطوط با گواش – رنگ- آبرنگ

علل ضعف دانش‌آموزان در درس املا
الف) دانش‌آموزان ضعيف در درس املا در دوره‌ ابتدايي، بيشتر كساني هستند كه بخوبي نتوانسته‌اند حروف و صداها را فراگيرند، تكرار صداها و خواندن و نوشتن همزمان كلمات و قرائت متون فارسي نقش بزرگي در برطرف كردن مشكل اين نوع دانش‌آموزان دارد.‌
ب) ضعف شنوايي دانش‌آموزان، كه براي رفع اين مشكل، انتخاب جاي مناسب براي اين افراد تا بتوانند به راحتي متن املا را بشنوند، ضروري است.‌
ج) ضعف بينايي كه در اين مورد، دانش‌آموز بايد به چشم‌پزشك معرفي شود.‌همچنین برای تقویت هماهنگی چشم با دست به کمک در حلقه انداختن توپ- ماهیگیری- کوبیدن میخ- تیر اندازی- پیچیدن نخ دور قرقره- حمل زنگوله بدون صدا- تیله بازی – یه قل دوقل
ه-) ناآشنايي دانش‌آموزان با تلفظ صحيح كلمات و معاني آن‌ها، در املاکه نبايد كلماتي به كاربرد كه دانش‌آموز هنوز آن را نديده و نخوانده است.‌
نحوه آموزش املا

املا و املا نویسی یکی از مهارتهای مهم و پیچیده ی زبان فارسی است؛ زیرادر این فعالیت چهار مهارت زبانی(گوش دادن، سخن گفتن، خواندن، نوشتن)درگیر است.

مهارت املا نويسي به معني توانايي جانشين كردن صحيح صورت نوشتاري حروف , كلمات و جمله ها به جاي صورت آوايي آنهاست . دانش آموزان بـايـد به اين مهارت دست يابند تا بتوانند بخوبي بين صورت تلفظي كلمه ها و حروف سازنـده آن ها پيـونـد مناسبي بـرقـرار كنند؛ بدين ترتيب زمينه لازم براي پيشرفت آنان در درس هاي جمله نويسي , انشا و به طور كلي مهارت نوشتن بهتر فراهم مي شود .

دانش آموز در هنگام نوشتن املا بايد نكاتي را درباره صداهايي كه به وسيله معلم در قالب كلمات و جملات بر زبان جاري مي شود رعايت نمايد. وباید مراحل زیر را رعایت کند:

الف ) آن ها را خوب بشنودیعنی: تشخيص دقيق كلمه و ادراك كلمه
ب ) آن ها را خوب تشخيص دهدیعنی: يادآوري ، مجسم ساختن تصوير و بازشناسي كلمه صحيح در ذهن
ج ) آن درست بنويسدیعنی: نوشتن صحيح حروف سازنده كلمه و بازنويسي كلمه و توالي مناسب آن

مراحل آموزش نوشتن

1- آموز ش نوشتن غیر فعال مانند رونویسی

2- آموزش نوشتن نیمه فعال مانند املا

3- آموزش نوشتن فعال پایه یک مانند کلمه سازی

4- آموزش نوشتن فعال پایه دو مانند جمله سازی

5- آ موزش نوشتن فعال خلاق مانند انشا و انواع آن

بسیاری از آموزگاران می پندارند که تنها روش آموختن املا کلمات، مشق نویسی از روی کتاب و نوشتن دیکته از هر درس است. ولی هیچ یک از این دو راه نمی تواند روش مفیدی باشد. چون اولین فقط به تمرین و تکرار طوطی وار تکیه می کند و دومی بر حافظه تکیه دارد.

منظور اصلی گفتن املا در کلاس، ارزشیابی از کارهای مختلفی است که معلم برای آموزش املا کلمات انجام داده است. لذا معلم قبل از گفتن املا تقریری، باید از انواع آموزش املا استفاده نماید؛ و پس از آن که، از یادگیری دانش آموزان مطمئن شد؛ آن گاه می تواند در کلاس املابگوید. برای رسیدن به این هدف، آموزگار می تواند در پایان هر هفته، متن دیکته ای را تهیه کندوتمام نکات املایی هفته را در آن بگنجاند. پس از تصحیح دیکته، اشکالات املایی معلوم می شود و در هفته بعد علاوه بر آموختن نکات جدید، اشکالات گذشته را نیز برطرف کند.باید توجه داشت با این روش دانش آموزان دیگر اضطراب از املا و نمره کم را نیز ندارند.

همانطور که برای آموزش خواندن از کلماتی شروع می کنیم که بیشتر مورد احتیاج شاگرد و برای او آشناتر است؛ برای آموزش املا نیز باید از همین اصل استفاده کرد. یعنی بهتراست دانش آموزان ابتدا در وضعیت طبیعی، املا کلماتی را بیاموزند که مورد احتیاج و علاقه آنهاست. به همین جهت در املا باید از متون و کلماتی استفاده کرد که دانش آموزان قبلاآن را خوانده باشند. هیچ وقت نباید کلماتی که دانش آموزان قبلا آن را نشنیده، ندیده، و تمرین در خواندن ونوشتن آن را نداشته اند به آن ها دیکته گفت.متن های املا حتی الامکان باید از نوشته های فصیح و جالبی انتخاب شود که حاوی نکات اخلاقی، اجتماعی و خصوصا تربیتی باشد؛ تا ضمن وسیع کردن اطلاعات لغوی کودکان به طور غیر مستقیم بر معلومات عمومی آنها بیافزاید و رغبتشان را به نوشتن برانگیزد. در ضمن عبارت ها و متن دیکته نباید بلند و خسته کننده باشد تا دانش آموزان معانی لغات را به تناسب واقع شدن در عبارات به آسانی در یابند.

باید دانست نوشتن داستانهای کوتاه، انشا و گزارش، بیشتر از دیکته گفتن به فرا گرفتن املا کلمات کمک می کند؛ زیرا دانش آموزان احتیاج واقعی به کلمات را پیدا می کنند به ناچار املا آنها را می آموزند.

البته آموزش املا منحصر به ساعت این درس نیست؛ بلکه اگر در همه دروس هماهنگی وجود داشته باشد، کمک بزرگی به تقویت املا خواهد نمود.معلم باید دانش آموزان را موظف کندتا دقت نمایند در هیچ یک از تکالیف کتبی غلط املایی نداشته باشند؛ تا از این راه به درست نویسی عادت کنند.پس معلم، غلط املایی تکالیف کتبی را نادیده نگیرد و در تمام دروس به آن توجه داشته باشد، تصحیح کند، تذکر دهد، اما برای غلط املایی در دروس غیر از املا نمره کم نکند.

املا و خواندن

خواندن در تقویت املای دانش آموزان تاثیر زیادی دارد.در هنگام خواندن معلم باید توجه دانش آموزان را به املا کلماتی که دارای ویژگی خاصی هستند،جلب کند. کلمات مشکل را توضیح دهد و کلمات هم خانواده ی لغات درس را با کمک دانش آموزان پیدا کند تا دامنه ی لغاتی که کودکان املا آنها را می آموزند وسعت پیدا کند.

معلم لازم است نکات املایی را عملادر تابلوکلاس بنویسد و به دانش آموزان یادآوری کند. دانش آموزانی که در خواندن مهارت بیشتر دارند؛ در املا و تشخیص معنی کلمات مربوط به هم، کمتر دچار مشکل می شوند.

در ضمن نحوه خواندن متن املاء تأثير زيادي در درست‌نويسي دارد.لازم است متن املا یک بار قبل از آغاز نوشتن و یک بار پس از پایان دیکته به طور روشن و شمرده خوانده شود.همچنین باید از گفتن کلمات مجزاو جملات از هم گسیخته و بی ربط خودداری کرد. معلم بايد جمله‌هاي كوتاه را به صورت يك جا و جملات بلند را به صورت گروهی یعنی گروه اسمی –مفعولی- متممی و... بخواند.بنابر این گروه ها به کیفیتی ادا شود که معنی و ربط اجزای آن مشخص باشد.اين امر باعث مي‌شود دانش‌آموز فعل كلمات را در ساختار جمله دريابد و به تناسب جايگاه كلمه در جمله املا آن را درست بنويسد.

كلمات بايد درست و روشن تلفظ شوند؛ وصداي معلّم بايد به طور رسا به گوش همه دانش‌آموزان برسد. بي‌توجهي به اين نكات موجب ضعف املا مي‌شود و در نتيجه اين باور در دانش‌آموز ايجاد مي‌شود كه در درس املا ضعيف است.‌
یک روش برای آموزش املا از طریق خواندن :

ابتدا متني را روي تخته نوشته (كلمه يا عبارت) و بعد متن را دانش آموزان چندین بارمي خوانند و بعد روي آن را با پارچه اي مي پوشانیم؛ آنگاه دانش آموزان بايد هر آنچه که از متن به یاد دارند بنويسند . سپس پارچه (پرده) را از تخته بر داشته و بچه ها متن خود را با متن تخته مقايسه مي كنند و به خود امتيازمي دهند.
معيارهاي ارزشيابي

عناصر ديگر روش آموزش املا را به صورت زير هم ميتوان مرحله بندي كرد :

گام اول, انتخاب متن املا و نوشتن آن روي تخته سياه و خواندن آن

گام دوم , قرائت املا توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان

گام سوم , تصحيح گروهي املاها و تهيه فهرست خطاهاي املايي

گام چهارم , تمرينات متنوع با توجه به اولويت بندي اشكالات املايي استخراج شده.

گام اول :

انتخاب متن که در انتخاب متن املا به موارد زير توجه شود :

- متن مورد نظر حاوي جمله باشد و از انتخاب كلمه به تنهايي خودداري شود.

- كلمات سـازنـده جمـلات متـن از حـروفـي تشكيل شده باشند كه قبلاً تدريس شده اند.

- كلمات خارج از متن كتاب هاي درسي , از 20 درصد كل كلمات بيشتر نباشد.

- علاوه بر جملات موجود در كتاب هاي درسي , با استفاده از كلمات خوانده شده , جملات ديگري هم در نظر گرفته شوند .

- در هر جلسه از كلماتي كه در جلسات قبلي براي دانش آموزان مشكل بوده اند نيز استفاده شود تا بتوان درجه پيشرفت شاگردان را اندازه گيري كرد.

گام دوم :

معلم متن املا را از روي تابلو پاك كرده , پس از آماده شدن دانش آموزان , آن را با صدايي بلند و لحني شمرده و حداكثر تا دو بار قرائت مي كند . البته هنگام قرائت متن املا از خواندن كلمه به كلمه خودداري كرده , متن را به صورت گروههاي اسمي و فعلي يا جمله كامل قرائت مي كند تا دانش آموزان با بافت جمله و معناي آن آشنا شوند . متن املا را با سرعت مناسب تكرار مي كند تا كند نويسان هم , اشكالات خود را بر طرف نماند .

گام سوم:

اين گام با مشاركت كامل دانش آموزان انجام مي شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تك تك املا ها را بررسي و مشكلات را استخراج مي كند . به اين ترتيب كه معلم املاي اولين دانش آموز را در دست مي گيرد و به كمك دانش آموز كلمات ياد شده را رونويسي مي كند. سپس املاي دومين , سومين و .... در دست مي گيرد و به كمك همان دانش آموز يا دانش آموز ديگري , صورت صحيح غلط هاي املايي را روي تابلو ثبت مي كند . البته هر جا كه غلط ها تكراري بودند جلوي اولين مورد آن يك علامت ( مثلاً * ) مي زند . در پايان با شمردن غلط ها , اشكالات املايي دانش آموزان را اولويت بندي مي كند .

گام چهارم:

در ايـن گام معلـم با توجه به مهمترين و پر تعداد ترين اشكالات املايي دانش آموزان با بكار گيري انواع تمرينات حرف نويسي و كلمه نويسي و همچنين تمرينات كلمه سازي و جمله سازي به تقويت توان نوشتاري دانش آموزان مي پردازد .

راههاي پيشنهادي براي تقويت املايي دانش آموزان ضعيف

- دقت به مشق ( رونويسي ) و تصحيح غلط ها و رعايت خط زمينه

- توجه به دست ورزي در دوره آمادگي

- مطمئن شدن از شناخت حروف الفباي فارسي

- بررسي دقيق تكليف شب در خانه

- توجه بيشتر به دانش آموزان كند نويس

- پرهيز از حركات اضافي موقع گفتن املا

- استفاده از دانش آموزان ممتاز براي روخواني و تكرار و تمرين در كلاس

- توجه به نوع نشستن

- استفاده از كارت تند خواني

- تركيب صامت و مصوت

- اطمينان از تلفظ صحيح حروف توسط دانش آموزان

- تصحيح املا توسط خود دانش آموزان و . . . . (برگرفته از روش تدريس فارسي ابتدايي)

راهکارهای رفع مشکلات املایی

-ايجاد انگيزه در كلاس، شناسايي دانش‌آموزان ضعيف و سعي در برطرف كردن مشكلات آن‌ها، تهيه يك دفتر گنجينه لغات توسط دانش‌آموزان براي تمرين لغات مهم، تشويق دانش‌آموزان ضعيف كه پيشرفت تحصيلي دارند.

-دادن جزوه‌هاي كمك‌آموزشي مثل كلمات متشابه و هم‌خانواده به دانش‌آموزان و تشويق و ترغيب دانش‌آموزان به مطالعه بيشتر و خواندن كتاب، مجله و روزنامه.

- به منظور وسیع کردن اطلاعات لغوی دانش آموزان و تسهیل در فهم لغات مشکل معلم باید از کلمات هم‌خانواده، هم گروه، متضاد و مركب و ... استفاده نمایدو در این موزد تمرین کافی به آنها و آگاهی در مورد شناختن رشد ، اشتقاق (کلمات مشتق) کلمات عربی تشخیص پیشوند ها و پسوندها در فرا گرفتن املا صحیح کلمات در کلاسهای بالاتر کمک موثرتری می کند.

حوض علم
بازی باغچه معلم معلوم
کلمات هم گروه حیاط قاق کلمات عربی تعلیم

سنگ شیر آب عالم تعلیمات

درخت

.‌توصیه هایی در رابطه با املا
-یکی از هدف های گفتن دیکته یاد دادن املا کلمات به دانش آموزان است؛ از این رو نباید تصور کرد که بایستی عمدا دانش آموز را به اشتباه انداخت و بعد غلط او را تصحیح کرد. و یا کلماتی را در متن املا گنجاند که دانش آموز از نوشتن آن ناتوان باشدو نباید از روز اول گذاشت دست وی به نادرست نوشتن و چشم او به نادرست دیدن آشناشود.

-گاهی اوقات بهتر است متن املا را کم و ساده انتخاب کرد تا هیچ شاگردی نمره ی کمتر از ده نگیردو این امر موجب احساس موفقیت در شاگرد ضعیف شده و به این باور می رسد که او هم می تواند رشد کند و نمره خوب بگیردو همین موفقیت باعث پیشرفت وی در درس املا می شود.

-بهتر است در هنگام بیان جملات، معلم در یک جا بایستد تا صدای او به طور یکنواخت به همه ی کلاس برسد.

- باید همه دانش آموزان را زیر نظر داشت تا بتوان اشکالاتی از قبیل نحوه ی قلم به دست گرفتن، طرز نشستن، طرز قرار دادن دفتر دیکته روی میز، حفظ فاصله مطلوب بین چشم و دفتر و ... را پیدا کرد و آن موارد را برطرف نمود.

- املا از نظر کمیت، باید به تدریج افزایش پیدا کندوالبته از جهت کیفیت غنی تر شود و سرعت گفتن افزوده گردد و تعداد تکرار کاهش یابد( به طورمتوسط به حداکثر دو بار برسد)ولی تا دست دانش آموزان از نوشتن آزاد نشده است مطلب بعدی گفته نشود.

- نشانه های نقطه گذاری به وسیله معلم دیکته شود تا دانش آموزان موظف به رعایت دقیق آن در هر شرایطی باشند.

- دانش آموزان از تکرار جملات دیکته خودداری نمایند تا موجب بی نظمی در کلاس نشوند.

انواع املا پیش نهادی

املا ی پای تخته ای :

همان املا ی تحریری توام با بازی و نشاط ، با استفاده از مسابقه املا نویسی که دو نفر از بچه ها همزمان روی تابلو کلاس املا را می نویسند.

املا گروهی:

در گروههای چند نفره ناهمگن پس از قرائت املا توسط معلم یک نفر می نویسد ، که در این روش مثلا نفر سوم هر گروه املا را می نویسد و بقیه نظارت می کنند و در پایان نیز نمره برای کل گروه در نظر گرفته می شود.

املا کارتی :

روی یک کارت40 الی 50 کلمه می نویسیم . بین بچه ها و گروهها تقسیم می کنیم؛ تا در بین گروه ابتدا بخوانند؛ بعد از مدت زمان کوتاهی کارت ها را می گیریم و می گوییم هر گروه هر تعداد کلمه در ذهن دارند روی یک برگه ی سفید بنویسند. هر گروه که کلمه ی بیشتری بنویسند برنده است.

املا مشورتی:

مشورتی املایی است که دانش آموزان به صورت گروهی جمله هایی را انتخاب می کنند. هر گروه یک جمله می گوید و گروه های دیگر می نویسند. البته به آنهااز قبل گفته می شوداز کدام متن می خواهیم املا بگوییم و هر گروه پس از مشورت یک جمله را انتخاب کرده و به نوبت می گویند تا بقیه گروهها بنویسند.

املا جا خالی:

دراملا ی جا خالی ، متنی را انتخاب و جای بعضی کلمات را خالی می گذاریم تا به صورت فردی انجام می شود ؛ در این روش دانش آموزان خود را می سنجند و اگر دانش آموزی است که از کار گروهی شانه خالی می کند؛ در این روش، د رمقابل یادگیری خود احساس مسئولیت می کند.

+ نوشته شده در پنجشنبه یکم بهمن ۱۳۸۸ ساعت 10:48 توسط مدیر گروه های آموزشی | نظرات