این سوالی است که دیدگاه های متفاوتی در مورد آن وجود دارد. برخی معتقدند که مذهب شیعه بخشی جدایی ناپذیر از هویت فرهنگی و تاریخی ایران است، در حالی که برخی دیگر این موضوع را پیچیده تر می دانند.

دلایلی که شیعه را به هویت ایرانی مرتبط می دانند:

* **تاریخچه طولانی:** شیعه از قرن ها پیش در ایران رواج داشته و به تدریج به مذهب رسمی تبدیل شده است. این موضوع باعث شده تا بسیاری از سنت ها، هنرها، معماری و حتی زبان فارسی تحت تاثیر مذهب شیعه قرار گیرند.
* **پیوند با انقلاب اسلامی:** انقلاب اسلامی ایران که در سال ۱۹۷۹ رخ داد، به شدت با ایدئولوژی شیعه گره خورده است. این انقلاب بسیاری از جنبه های زندگی اجتماعی و سیاسی ایران را تغییر داد و مفهوم هویت ایرانی را با مذهب شیعه پیوند زد.
* **فرهنگ و سنت ها:** بسیاری از مراسم، جشن ها و حتی تعطیلات در ایران با مناسبت های مذهبی شیعه همزمان هستند. این همزمانی باعث شده تا مذهب شیعه بخشی از فرهنگ روزمره و هویت جمعی ایرانیان شود.
* **هویت ملی و مذهبی:** برای بسیاری از ایرانیان، هویت ملی و مذهبی آنها در هم تنیده است. پذیرش مذهب شیعه به عنوان بخشی از هویت ملی، به ویژه پس از رسمیت یافتن آن، امری رایج بوده است.

از سوی دیگر، برخی معتقدند که:

* **هویت ایرانی فراتر از مذهب:** هویت ایرانی مجموعه ای پیچیده از عوامل تاریخی، فرهنگی، زبانی و جغرافیایی است که می تواند شامل تنوع قومی و مذهبی نیز باشد. تمرکز صرف بر مذهب شیعه ممکن است سایر جنبه های هویت ایرانی را نادیده بگیرد.
* **تنوع مذهبی در ایران:** اگرچه اکثریت مردم ایران شیعه هستند، اما اقلیت های مذهبی دیگری مانند اهل سنت، مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان نیز در ایران حضور دارند که هویت ایرانی خود را دارند.
* **تغییرات تاریخی:** هویت ها در طول زمان تغییر می کنند و اتکا به یک عامل واحد مانند مذهب برای تعریف هویت یک ملت، ممکن است تاریخچه پیچیده و تحولات آن را نادیده بگیرد.

در نهایت، اینکه مذهب شیعه جزئی از هویت ایرانی است یا خیر، به تعریفی که از "هویت ایرانی" ارائه می دهیم و همچنین دیدگاه فردی و اجتماعی بستگی دارد. این یک بحث فرهنگی و تاریخی پیچیده است.

شیعه بودن ایرانیان، با فرهنگ و تاریخ ایران پیوند خورده و مولفه‌های خاصی را به هویت ایرانی-شیعی بخشیده که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* **تفسیر و قرائت خاص از تشیع:** ایرانیان در طول تاریخ تفسیر و قرائت خاصی از مذهب تشیع داشته‌اند. این قرائت با فرهنگ، فلسفه و عرفان ایرانی آمیخته شده و ویژگی‌های منحصر به فردی به آن بخشیده است. به عنوان مثال، تفسیرهای فلسفی و عرفانی از آموزه‌های شیعه در ایران رواج داشته که در سایر مناطق شیعه‌نشین کمتر دیده می‌شود.
* **نقش علما و مراجع تقلید ایرانی:** علما و مراجع تقلید ایرانی نقش مهمی در حفظ و ترویج مذهب تشیع در ایران و جهان داشته‌اند. آنان با تالیف کتاب‌ها، ایراد سخنرانی‌ها و رهبری جنبش‌های اجتماعی و سیاسی، تاثیر بسزایی بر هویت ایرانی-شیعی داشته‌اند. حوزه‌های علمیه قم و نجف (که بسیاری از علمای آن ایرانی بوده‌اند) از مراکز مهم تربیت علما و صدور فتوا در جهان تشیع بوده‌اند.
* **مراسم و آیین‌های عزاداری:** مراسم و آیین‌های عزاداری برای ائمه اطهار (ع) در ایران، به ویژه در ماه محرم و صفر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مراسم‌ها با آداب و رسوم خاص ایرانی برگزار شده و به تقویت هویت جمعی شیعیان کمک می‌کنند. تعزیه‌خوانی، نوحه‌سرایی، سینه‌زنی و زنجیرزنی نمونه‌هایی از این آیین‌ها هستند.
* **معماری مذهبی:** معماری مذهبی در ایران، به ویژه ساخت مساجد، حسینیه‌ها، امامزاده‌ها و بقاع متبرکه، با استفاده از هنر و معماری ایرانی، جلوه‌های ویژه‌ای به مذهب تشیع بخشیده است. این بناها نه تنها مکان‌های عبادی هستند، بلکه نمادهایی از هویت فرهنگی و مذهبی ایرانیان به شمار می‌روند.
* **ادبیات و هنر شیعی:** ادبیات و هنر شیعی در ایران، شامل شعر، نثر، نقاشی، خوشنویسی و موسیقی، با الهام از آموزه‌های مذهب تشیع، آثار ارزشمندی خلق کرده‌اند که نقش مهمی در ترویج و تعمیق هویت ایرانی-شیعی داشته‌اند. اشعار مذهبی، داستان‌های زندگی ائمه اطهار (ع) و نقاشی‌های مذهبی نمونه‌هایی از این آثار هستند.
* **فلسفه و کلام شیعی:** فلسفه و کلام شیعی در ایران، با بهره‌گیری از مبانی فلسفی و کلامی، به تبیین و دفاع از آموزه‌های مذهب تشیع پرداخته است. این تلاش‌ها منجر به شکل‌گیری مکاتب فلسفی و کلامی خاصی در ایران شده که تاثیر بسزایی بر هویت ایرانی-شیعی داشته‌اند.
* **پیوند با تاریخ باستانی ایران:** ایرانیان شیعه، در عین پایبندی به مذهب تشیع، به تاریخ باستانی ایران نیز افتخار می‌کنند و سعی دارند بین این دو هویت پیوند برقرار کنند. به عنوان مثال، برخی از آیین‌های باستانی ایران، مانند نوروز و شب یلدا، با مضامین مذهبی شیعی آمیخته شده‌اند.
* **مفهوم انتظار و منجی‌گرایی:** مفهوم انتظار و منجی‌گرایی در مذهب تشیع، به ویژه اعتقاد به ظهور امام زمان (عج)، در ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این اعتقاد، به امیدواری، پویایی و تلاش برای اصلاح جامعه کمک می‌کند و نقش مهمی در هویت ایرانی-شیعی ایفا می‌کند.

در مجموع، مولفه‌های ایرانی بودنِ مذهب تشیع در ایران، ناشی از تعامل و تلفیق مذهب تشیع با فرهنگ، تاریخ، فلسفه، هنر و آداب و رسوم ایرانی است. این تعامل و تلفیق، منجر به شکل‌گیری هویت ایرانی-شیعی شده که ویژگی‌های منحصر به فردی دارد.