تشیع علوی و تشیع صفوی یک مفهوم کلیدی در تاریخ و ایدئولوژی شیعه است که توسط علی شریعتی در کتابی به همین نام بررسی شده است. این کتاب مقایسه بین شیعه اصیل و بنیادین، یعنی تشیع علوی، با شیعه در دوران صفویه انجام می‌دهد و تفاوت‌های اساسی بین این دو را نشان می‌دهد. تشیع علوی به عنوان شیعه‌ای اصیل و پایبند به اصول دین و تشیع امامان، در مقابل تشیع صفوی قرار می‌گیرد که به عنوان یک شیعه سیاسی و ملی‌گرا با پادشاهان صفوی مرتبط است.

تشیع علوی:

• به عنوان شیعه اصیل و بنیادین شناخته می‌شود و بر اساس تفکر امامان شیعه شکل گرفته است.
• تأکید بر اصول دین، عدالت، تقوا و مبارزه با ظلم و ستم دارد.
• از نظر شریعتی، تشیع علوی، تشیع انسانیت است و بر محور معرفت و فهم عمیق از دین استوار است.

تشیع صفوی:

• به عنوان شیعه‌ای سیاسی و ملی‌گرا در دوران صفویه شناخته می‌شود.
• با حکومت صفوی و ایدئولوژی آنها ارتباط مستقیم دارد و به نوعی پشتیبان آن است.
• از نظر شریعتی، تشیع صفوی، تشیع قومیت است و بیشتر بر محور محبت و رابطه با امامان استوار است.

تفاوت‌های اساسی:

• ایدهولوژی:

  تشیع علوی بر مبانی دین و عدالت استوار است، در حالی که تشیع صفوی بر ایدئولوژی سیاسی و ملی‌گرا استوار است.

• سیاست:

  تشیع علوی به طور کلی از سیاست دور است، اما تشیع صفوی با سیاست و حکومت صفوی در ارتباط است.

• محبت و معرفت:

  در تشیع علوی، معرفت و شناخت امامان مهمتر از محبت است، در حالی که در تشیع صفوی محبت و رابطه با امامان اهمیت بیشتری دارد.

• تفسیر دین:

  تشیع علوی به دنبال تفسیر عمیق و اصیل از دین است، در حالی که تشیع صفوی به دنبال تعبیراتی است که با سیاست و منافع حکومت صفوی هماهنگ باشد.

• روابط با حکومت:

  شیعیان علوی عموماً منتقد حکومت بودند، در حالی که شیعیان صفوی با حمایت از حکومت صفوی، نقش مهمی در گسترش تشیع داشتند.

کتاب "تشیع علوی و تشیع صفوی" علی شریعتی:

• این کتاب به بررسی تفاوت‌های اساسی بین تشیع علوی و تشیع صفوی می‌پردازد.
• نویسنده تلاش می‌کند تا شیعه را به اصل اولیه و اصیل خود نزدیک کند.
• علی شریعتی در این کتاب تنها از منظر جامعه‌شناسی به این موضوع پرداخته است.