چرا رئیسی برجام را نپذیرفت؟
اکوایران: منابع آگاه به میدل‌ایست آی گفته‌اند که مخالفت تندروها و نبود جسارت کافی از احیای توافق برجام جلوگیری می‌کند.به گزارش اکوایران، منابعی از داخل ایران به وب‌سایت میدل‌ایست‌آی گزارش داده‌اند که عدم اراده جمعی و شخصیتی جسور برای غلبه بر مخالفان داخلی، علت اصلی توقف تلاش تهران برای احیای برجام است.
زمان رو به پایان
در سال ۲۰۱۵، ایران و کشورهای گروه ۱ + ۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) به توافقی (موسوم به برجام) دست یافتند که در ازای محدودسازی برنامه اتمی ایران، کشورهای غربی نیز تحریم‌ها علیه این کشور را بردارند. در سال ۲۰۱۸، علی‌رغم اجرا و رعایت مفاد برجام توسط تهران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا از توافق خارج شده و مجدداً تحریم‌های سنگینی علیه ایران وضع کرد.
از زمان آغاز به کار دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به دنبال بازگشت آمریکا به توافق بوده است؛ اما تاکنون برخلاف ماه‌ها گفتگو در وین، در بازیابی برجام ناموفق بوده‌اند.
یک دیپلمات سابق ایرانی به میدل‌ایست‌آی گفته که وقایع داخلی و جهانی -مانند تهاجم متحد نزدیک ایران، روسیه، به اوکراین- از علت‌هایی‌اند که احتمال بازگشت به توافق را کاهش می‌دهند. او گفته: «در حال حاضر، آمریکا هنوز خواستار امضای توافق است؛ اما زمان زیادی نمانده است. شخصاً امیدوار نیستم؛ چرا که اروپا و آمریکا خشمگینانه منتظرند که شرایط جنگ اوکراین (به نفع غرب) تغییر کند تا بتوانند فشارها را افزایش داده و تمام قطعنامه‌‌های خطرناک شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را برگردانند».
دوستان و دشمنان برجام
با روی کار آمدن دولت محافظه‌کار ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۱ که سابقاً مخالف توافق هسته‌ای بود، حتی با وجود خروج ترامپ از کاخ سفید، ظاهراً امیدها برای بازیابی برجام از بین رفت. با این همه در ابتدا رئیسی نشان داد که خواهان بازگشت به توافق بوده و گفتگوها را از سر گرفت؛ اما تاکنون هیچ موفقیتی حاصل نشده است.
با این همه، به گفته منبعی نزدیک به جریان تندرو در ایران، رئیسی جرئت ایستادن و رویارویی با مخالفان برجام را ندارد. منبعی موثق که قبلاً در گفتگوهای دخیل بود به میدل‌ایست‌آی گفته که در ایران، برجام قربانی مخالفت و دعوای سیاسی، نبود شجاعت و عدم اجماع شده است. او مدعی شده: «برای مثال، سعید جلیلی، مذاکره‌کننده سابق و نماینده فعلی رهبری در شورای‌عالی امنیت ملی و محمد باقری، فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح از جمله مخالفان پیش‌نویس فعلی توافق‌اند».
این منبع در ادامه گفت: «علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی موضعی مبهم اتخاذ کرده تا نه به عنوان مخالف و نه مدافع توافق دیده شود. او عزمی برای ایستادن پشت این توافق ندارد». به گفته همین منبع، علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد که تا دو سال پیش، دشمن سرسخت برجام بود، حالا به حامی تمام‌قد احیای آن تبدیل شده است. البته او متذکر شد: «در حالی که علی باقری بیش از هر فرد دیگری در کشور دوست دارد که توافق امضا شود، اما جرئت کافی برای انجام آن، فداکردن خود و قبول مسئولیت امضای چنین توافقی با این همه مخالف را ندارد. از جمله رئیس مجلس ایران، محمدباقر قالیباف که معتقد است برجام هیچ منفعت اقتصادی‌ای ندارد».
دگرگونی پرهزینه
در این شرایط، تغییر موضع باقری برایش هزینه‌زا بود. با افزایش مخالفت و خصومت دوست و رئیس سابقش، سعید جلیلی، علی باقری یکی از افراد جلیلی را از تیم مذاکرات حذف کرده و تیم جلیلی نیز در فوریه ۲۰۲۲، پیش‌نویسی از توافق را به بیرون لو دادند. یک منبع نزدیک به تندروهای ایران با تأیید تغییر رویکرد باقری از مخالف به موافق برجام، گفت: با وجودی که به ابراهیم رئیسی در مذاکرات هسته‌ای، اختیارات کامل داده شده، اما رئیسی نیز به خاطر هراس از مخالفین، نمی‌تواند به باقری دستور امضای توافق را بدهد. این منبع مدعی شد که در ماه سپتامبر، زمانی که یک پیش‌نویس نهایی آماده بود، باقری قصد داشت امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه را به وین برده و احیای برجام را اعلام کند؛ اما جلیلی شروط جدیدی را مطرح کرده و تصمیم‌گیرندگان اصلی را ترغیب کرد که این شروط بایستی به پیش‌نویس اضافه شوند که بعداً با مخالفت کامل دولت آمریکا مواجه شد. بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، زمانی که حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق میانه‌رو و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق، مسئولیت مذاکره با آمریکا را داشتند، دائماً توسط مخالفان توافق و شخصیت‌های اصول‌گرا تحت فشار بودند. یکی از مقامات سابق دولت روحانی در گفت‌وگو با میدل‌ایست‌ای مدعی شده که حتی شمخانی که منصوب روحانی بود نیز حاضر به حمایت از آنها نبود. این مقام سابق گفت: «با این حال، روحانی و ظریف در نهایت توافق را امضا کردند، با اینکه می‌دانستند به خاطر آن، توسط شخصیت‌های اثرگذار رادیکال مورد هجمه قرار خواهند گرفت. به همین دلیل برخی چهره‌ها در آن موقع باور داشتند که روحانی و ظریف خود را برای کشور قربانی کردند تا توافق نهایی شود». وی افزود: «آن‌چه روحانی و ظریف را قادر به این کار ساخت، حمایت کامل مردم و سرمایه اجتماعی بزرگی بود که در اختیار داشتند. امروز، تندروهایی که در سال ۲۰۱۵ مخالف برجام بودند، برای احیای آن در حال مذاکره‌اند. به همین دلیل جرئت نمی‌کنند که توافق را امضا کنند؛ چرا که از حامیان خود می‌ترسند». رئیس جمهور در پاسخ به سوال خبرآنلاین درباره دلیل عدم احیای برجام گفت: آن کسانیکه پیمان شکستن آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها بودند و این مورد مذمت بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفت اما کسی که به تعهدش عمل کرد ایران بود. به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری امروز در جمع اهالی رسانه حضور یافت و به سوالات آنها پاسخ داد. رئیس دولت سیزدهم در بخشی از این نشست خبری به سوال خبرگزاری خبرآنلاین پاسخ داد. خبرنگار خبرآنلاین پرسیده بود«۱ آقای رئیسی چرا توافق احیای برجام در دولت شما نهایی نشد و مسائلی از قبیل زمستان سخت اروپا مطرح شد. تاکنون، از سوی وزارت خارجه و تیم مذاکره کننده و حتی خود جنابعالی، پاسخ دقیق و قانع کننده ای درباره عدم دستیابی به توافق احیای برجام به مردم ارائه نشده است. لطفا، از این تربیون به این سوال ملی پاسخ دهید. طبق برآورد کارشناسان ، ایران در پی عدم احیای برجام، تاکنون ، ده‌ها میلیارد دلار از دست داده است، رقمی کلان که می توانست از طریق تجارت و تولید به دست آید و صرف توسعه کشور و بهبود معیشت مردم شود اگر این چنین می‌شد، ۷ میلیارد دلار آزاد شده ایران در کره جنوبی که نهایتا به ۶ میلیارد دلار تقلیل یافت و از کانال قطر باید صرف خرید دارو و غذا شود دیگر، به دستاوردی بزرگ که اکنون از آن یاد می‌شود تبدیل نمی‌شد.» رئیس جمهور در پاسخ به این سوال گفت: «از ابتدای کار دولت اعلام کردیم که برجام به عنوان یکی از پرونده‌هایی که در سیاست خارجی باید دنبال کرد دنبال می‌کنیم ولی سیاست خارجی ما تک گزینه‌ای نیست. آیا با آغاز دولت با موضوع برجام درست برخورد کردیم؟ پاسخ مثبت است.» وی گفت: «قبل از این دولت نشست‌ها و مذاکراتی بوده است. گروهی در این دولت برای مذاکره تعیین شد. این گروه متنی را تعیین کرد که اتحادیه اروپایی هم آن را تایید و کرد و گفت خواسته‌های مطرح شده در آن عقلانی است. اگر ما در زمان انعقاد برجام بودیم شاید نگاه متفاوتی داشتیم زیرا معتقدیم مطالبی در این قرارداد آمده که موجب گرفتاری دولت شده و باید دقیق‌تر تنظیم می‌شد.» رئیسی ادامه داد: «آن کسانیکه پیمان شکستن آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها بودند و این مورد مذمت بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفت اما کسی که به تعهدش عمل کرد ایران بود و آژانس هم ۱۵ بار اعلام کرد در فعالیت هسته‌ای ایران انحرافی نبوده است. آنها از مسئله هسته‌ای استفاده ابزاری می‌کنند تا ابزاری برای امیال سیاسی خودشان باشد. آیا امروز کسی سراغ رژیم صهیونیستی می‌رود؟» وی با بیان اینکه ما برای اینکه بهانه را از دشمن بگیریم میز مذاکره را ترک نکردیم، تاکید کرد: «آنها در ایام اغتشاشات میز مذاکره را ترک کردند. دولت در مذاکره کردن کوتاهی نکرده است تا حقوق حقه ملت ایران را برآورده کند و گلابی‌های برجام که آقایان وعده آن را میدادند دست مردم برسد، اما طرف مقابل به تحریم‌ها ادامه داد. در جبهه دیگر با تمام وجود تلاش می کنیم تحریم ها را خنثی کنیم و نگذاریم دشمن به اهداف خود از تحریم ملت ایران دست یابد.»
